پمپ پریستالتیک چیست؟
پمپ پریستالتیک (Peristaltic Pump) که با نام پمپ غلتکی نیز شناخته می‌شود یکی از پمپ‌های جابجایی مثبت است که برای انتقال طیف گسترده‌ای از سیالات استفاده می‌شود و میزان دبی آن نیز می‌تواند از چند میلی‌متر تا چندمتر مکعب در دقیقه متغیر باشد. این پمپ‌ها بیش از صد سال است که اختراع شده‌اند و جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف دارند. در پمپ‌های پریستالتیک سیال در داخل یک لوله انعطاف‌پذیر محبوس شده و توسط یک سری غلتک که به وسیله یک محرک که معمولاً یک روتور است، به جریان میافتد. از آنجایی که در این پمپ‌ها فقط بخش داخلی تیوب با سیال در تماس است، میزان استهلاک بسیار کم است و به همین دلیل می‌تواند یکی از بهترین پمپ‌ها برای انتقال سیالات خورنده و ساینده باشد. این پمپ‌ها همچنین می‌توانند برای انتقال سیالاتی که نیاز به شرایط استریل دارند مناسب هستند چرا که سیال با محیط بیرون ارتباط نخواهد داشت.
نحوه کار پمپ پریستالتیک
در حقیقت پمپ‌های پریستالتیک بر اساس اصل بیولوژیکی پریستالتیس کار می‌کنند که شامل انقباض و انبساط غیر ارادی عضلات در دستگاه گوارش (مری، معده و رودهها) برای پیشبرد مواد غذایی است. این پمپ می‌تواند با فشرده‌سازی و رفع فشار بر روی یک لوله انعطاف‌پذیر باعث انتقال سیالات شود. با چرخش روتور پمپ، غلتک‌ها به حرکت در آمده و با ایجاد فشار بر روی دیواره بیرونی شلنگ پمپ می‌شوند. این حرکت چرخشی و نوسانی موجب می‌شود که در ورودی پمپ مکش ایجاد شده و سیال به سمت خروجی پمپ منتقل شود. در حقیقت پمپ‌های پریستالتیک همانند سایر پمپ‌ها از اجزای مختلفی تشکیل می‌شوند که هرکدام می‌توانند کاربردها و وظایف خاصی داشته باشند. درایور یا الکتروگیربکس، هد پمپ، حلقه آب بندی، براکت نصب فلنج، کاسه نمد، روتور، شیشه روئیت، کفشک، شلنگ یا تیوب و بدنه مهم‌ترین اجزای این پمپ‌ها هستند و هر کدام وظایف مشخصی داشته و در نحوه عملکرد پمپ مؤثر هستند.
انواع پمپ پریستالتیک و کاربردهای آن‌ها
پمپ‌های پریستالتیک همانند انواع و پمپ‌های دیگر می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند اما از نظر مکانیسم عملکرد می‌توانند شامل سه نوع اصلی پمپ شلنگی (Hose Pump)، پمپ خارج از مرکز 360 درجه‌ای 360 Degree Eccentric و پمپ تیوپی (Tube Pump) هستند. از نظر نوع فشاری که پمپ‌ها در آن به کار گرفته می‌شوند نیز می‌توان این پمپ‌ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد.
پمپ‌های پریستالتیک فشار قوی که در محیط فشار قوی بالاتر از ۱۶ بار استفاده شده و سیستم اصلی انتقال سیال آن‌ها بر مبنای استفاده از کفشک است و پمپ‌های پریستالتیک کم فشار که دارای بست‌های خشک هستند و از غلتک برای انتقال سیال استفاده می‌کنند. از مهم‌ترین کاربردهای پمپ پریستالتیک می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- استفاده در صنعت غذا و نوشیدنی‌ها
- استفاده در صنعت دام و طیور
- استفاده در صنعت آرایشی و بهداشتی و همچنین صنعت دارو
- استفاده در صنایع پزشکی و دامپزشکی
- استفاده در صنعت آب و فاضلاب
- استفاده در صنعت شیمیایی، پتروشیمی و پالایشگاهی
- استفاده در صنایع رنگسازی و کاغذسازی
- استفاده در صنعت ساختمان‌سازی و کشاورزی
- استفاده در معادن و صنایع نظامی و …
مزایا و معایب پمپ پریستالتیک
پمپ پریستالتیک همانند پمپ وکیوم و سایر پمپ‌های دیگر به واسطه ویژگی‌ها، مشخصات و قابلیت‌هایی که دارد می‌تواند از مزیت‌ها و معایب خاصی برخوردار باشد. از جمله مهم‌ترین و رایج‌ترین مزایای این پمپ می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- این پمپ‌ها استهلاک بسیار کمی دارند چرا که فقط دیواره بیرونی آن‌ها با سیال در ارتباط است.
- از قابلیت خود مکشی برخوردار بوده و می‌توانند تا ارتفاع حدود ۹ متری خود مکشی داشته باشند.
- طراحی بدون آببند و جدا بودن سیال از پمپ باعث کاهش نشت و آلودگی در این پمپ‌ها می‌شود.
- از تنوع بالایی برخوردارند و می‌توانند کاربردهای صنعتی متعددی داشته باشند.
- پمپ پریستالتیک قابلیت خشک کار کردن را دارد و این کار باعث می‌شود که خط لوله از مخزن جدا باشد.
- دارای عملکرد برگشت‌پذیر بوده و امکان پمپاژ دوطرفه با تنظیم جهت چرخش و با عملکرد ثبات را دارند.
- باعث به حداقل رسیدن نیروی برشی سیال می‌شوند و به همین دلیل برای پمپاژ سیالات حساس به تنش برشی مناسب هستند.
- آلودگی صوتی ایجاد نمی‌کنند و میزان سر و صدای پایینی دارند.
- تعمیر و نگهداری راحتی داشته و هزینه‌های نگهداری آن‌ها نیز پایین است.
- می‌توانند سطح بالای دقت حجمی در نمونهبرداری و اندازهگیری سیالات را ارائه دهند.
پمپ‌های پریستالتیک در کنار تمامی مزیت‌هایی که دارند می‌توانند معایب و ایراداتی نیز داشته باشند که باید مورد توجه قرار بگیرند. از مهم‌ترین معایب این پمپ‌ها می‌توان به مواردی همچون داشتن جریان غیر یکنواخت و پالسی، امکان نشتی لوله‌ها به دلیل سایش، نیاز به نظافت مستمر و مداوم و … اشاره کرد.
